منبع دختربلوچی:

آشنایی با ادبیات بلوچی

بلوچها تا قبل از سال1940م. ادبیات مکتوب منسجمی نداشتند ؛ خوشبختانه در دهه چهل میلادی ، بعضی از تحصیلکردگان بلوچ، زبان و ادبیات سرزمین نیاکانشان را مورد توجه قرار داده، به جمع آوری و تدوین اشعار و داستانهایی که سینه به سینه نقل شده بود؛ پرداختند. درست در سال 1951 م بود که مولانا خیر محمد ندوی (رحمه الله) ، با پیگیری و تلاش مستمر، برای اولین بار مجله ای به نام «اومان» به زبان بلوچی انتشار داد.این ماهنامه وزین در محافل علمی وادبی آن روز، به گرمی استقبال و باعث تشویق آن دسته از اندیشمندان و جوانان تحصیلکرده بلوچ شد که به زبانهای اردو وانگلیسی می نوشتند؛ اما در کنار آنها فراموش کرده بودند؛ که نهال زبان مادریشان بیش از پیش به آبیاری نیاز دارد. بعد از اینکه این دسته از جوانان بلوچ ، نگاه خود را به این سو دوختند ؛ بلا فاصله آستین همت بالا زده، با پشتکار و تلاش خستگی ناپذیرشان ، در عرصه زبان و ادب بلوچی، در ظرف کمترین مدت توانستند از خود خلاقیت نشان داده و آثاری خلق کنند؛ و انرژی علمی خود را در راستای احیا اعتلا و پویایی زبان و ادبیات بلوچی، صرف نمایند.(روان شان شاد و سعی شان مشکور باد).

با توجه به گفته های نویسندگان معاصر بلوچ، ادبیات بلوچی را می توان به سه دوره تقسیم کرد:

1- دوره کهن یا کلاسیک:آثار به جا مانده از این دوره (که به صورت شفاهی به دست ما رسیده اند ) اشعار و داستانهای اساطیری- تاریخی هستند؛ اشعار و داستانهای این دوره بیشتر با نام قهرمانان افسانه ها شهرت دارند تا با نام گویندگان و سرایندگان آنها. اغلب اشعار این دوره ، توسط پژوهشگر جوان آقای فقیر شاد ، در مجموعه ای به نام «میراث» گرد آوری شده است . این کتاب قطور به حق میراث فکری ، حماسی و ادبی بلوچ محسوب می شود؛ زیرا که تاریخ ، قهرمانان ملت بلوچ، با این دوره از ادب گره خورده است.

2- دوره میانه (دوره ملایان) : اکثر شعرا این دوره علماء ملا بوده اند؛ به همین سبب امروزه بنام دوره ملایی یا ملایان شناخته می شود. شاعران نامی این دوره عبارتند از:ملا فاضل مندی، ملا قاسم، ملا اسماعیل پل آبادی، ملارگام واشی(خاشی) ،ملا عزت پنجگوری ، ملا نورمحمد بَمْپُشتی و ملا ابراهیم باهوکلاتی و... .

ملک الشعرا و سرامد شاعران این دوره ملا فاضل می باشد؛این شاعر پر آوازه مهارت عجیبی در بدیهه سرای داشت، علاوه بر این نو آوری و کارهای کاملا" ابتکاریش در عرصه شعر و ادب، وی را به مقام یک شاعر بزرگ رساند. سروده های با ارزش او در سه دفتر با نامهای «شَـپْچِـراگ»،«دِرَپْـشۏکِڃـن سهیل» و «شهلَچّه کار» گرد آوری شده است.

3- دوره جدید: جامعه ترین و ارزش مند ترین دوره ادبیات بلوچ، با دارا بودن ویژگی های خاص خودش، دوران معاصر می باشد،در این برهه از زمان شاعران و نویسندگان آگاه و متهد، بر اثر مطالعه ادبیات ملل مختلف جهان توانستند؛ با استفاده از تکنیک ها و قالب های نوین، در داستان نویسی و شعر گویی تازه در کالبد ادبیات بلوچی بدمند.سید هاشمی، عطاشاد، کریم دشتی، جی،آر، ملا و مبارک قاضی از بزرگترین شاعران این دوره محسوب می شوند. حالا به اختصار به بررسی آثار و انواع ادبی این دوره می پردازیم:

1- مجلات و نشریات ها : از اوایل سال 1951 تا امسال (8-2007) م همواره مجله های به زبان بلوچی منتشر شده و می شود و مهمترین شان عبارتند از : ماهنامه «بلوچی» ، ماهنامه «لبزانک» ، ماهنامه «سوغات» ، فصلنامه «درد»، فصلنامه «چمگ»، و... .

2- فرهنگ ها و لغت نامه ها : مشهورترین لغت نامه بلوچی زبان، به نام لغت نامه «سید گنج» توسط سَیَد زَهورْ شاه هاشمی در یک جلد ضخیم نگاشته شده است؛

فرهنگهایی که به زودی چاپ می شوند عبارتنداز: 1- میرگنج از احمد دهانی2-فرهنگ لغت استاد ایوب ایوبی بافونتیک دوزبانه

 3- فرهنگ دو زبانه بلوچی- فارسی از استاد عبدالقفور جهاندیده استاد دانشگاه دریا نوردی و علوم دریایی چابهار 4- بلوچی دیکشنری که توسط جمعی از محققان و زبان شناسان آکادمی بلوچی کویته پاکستان تدوین شده است 5 - فرهنگ دو زبانه بلوچی- انگلیسی از ابن داود گوادری 5- انسائیکلوپیدیا بلوچستانیکا(= دائره المعارف بلوچستان) توسط جمعی از زبان شناسان و پژوهشگران به سرپرستی پروفسور صبا دشتیاری در حال تدوین است.

3- شعر: شعر از پربارترین انواع ادبی این دوره به شمار می آید: کتابهای ارزشمند شعری این دوره با نام سرایندگان شان عبارتنداز: «کسدگوار» از سَیَد هاشم ، «شَپْ سحار اندیم» و «روچگر» از عطا شاد، «زرنوشت» از مبارک کاضی و «مکرانَـیْحْ شَیْر» از مولانا عبدا... روانبد ، و... .

4- داستان: تاریخ آغاز داستان نویسی در ادبیات بلوچی بر می گردد به سال 1951م پروفسور غنی پرواز ،حکیم بلوچ امان ا... گِچْکی ، بانل دشتیاری و حفیظ حسن آبادی از داستان نویسان مشهور به شمار می روند.

5- طنز: این نوع، از انواع ادبی در ادبیات بلوچی به نام «تژن و بِچْکند» معروف است. طنز نویسان تر دست این دوره عبارتنداز: محمدبیگ بیگل ، اکرم صاحب خان ، عیسی گل؛ از مجموعه کتابهای طنز : «شکّل و ماجین» ، «جوکر» ، «زَندیْحْ دَپار» و «بڃل و آلار» را می توان نام برد.

6- نقد:نخستین نویسنده ای که مقالات انتفادانه نوشت ، کریم دشتی بود؛ مجموعه نقد های این نقاد چیره دست را می توان در کتاب مایه نازش «شر گداری» مطالعه نمود. سایر کتا بهای نقد عبارتند از 1- لبزانکی نقد کاری از صبا دشتیاری 2- لبزانکی شرگداری از پروفسور غنی پرواز 3- تناپڃـن تِران از صدیق آزاد 4- نگدانک از دکتر ناگمان.

7 - رمان: رمان نخست در ادبیات بلوچی توسط سَیَد هاشم به رشته تحریر در آمد و بعد از آن آقایان غنی پرواز ، دکتر اسلم دوستڃن و فقیر محمد عنبر رمانهایی منتشر نمودند.

8 - ترجمه: در ترجمه و تفسیر قران کریم و متون دینی به زبان بلوچی - مولانا قاضی عیدالصمد سربازی و مولانا خیر محمد ندوی (رحمه الله) کاری کردند کارستان ، و از خود آثار بسیار گرانبهایی به جا گذاشتند.

نوشتار حاضر را با ذکر پاره ای از واژه ها و اصطلاحات متداول، مصطلح در ادبیات بلوچی، با معنی و مفهوم شان ، به پایان می رسانم:

.1رَم= مطلق نثر اعم از اینکه داستان ، رمان ، نمایشنامه و ... باشد.

- 2لچّه= مطلق شعر اعم از اینکه غزل ، مثنوی ، قصیده و ... باشد.

- 3آزاتْ لَچّه= شعر نو ، شعر نیمایی

4 .دستونک= قالب شعری غزل.

5 .رَجَانک= ترجمه- بر گردان

.6 نبشتانک، مقاله = چشمانک= تبصره

.7 شونکار = سردبیر - شونگال = سر مقاله

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: